Tóm tắt Bài viết này khái quát quá trình phát triển của tâm lý học từ thời cổ đại đến khi nó trở thành một khoa học chính thức vào thế kỷ XIX. Bài viết này phân tích những đóng góp của các nhà triết học, sinh lý học và khoa học nhân văn trong việc định hình tâm lý học như một ngành khoa học độc lập.
1. Tâm lý học trong thời cổ đại
Từ thuở sơ khai, con người đã quan tâm đến tâm trí và hành vi. Trong các nền văn minh Ai Cập, Trung Hoa và Ấn Độ, những học thuyết về linh hồn, nhân cách và những yếu tố ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc đã xuất hiện. Tuy nhiên, chính trong triết học Hy Lạp, những khái niệm đầu tiên về tâm lý học mới được hình thành.
Plato (427-347 TCN) và Aristotle (384-322 TCN) đã đề xuất những lý thuyết khác nhau về linh hồn và những quá trình nhận thức. Plato xem tâm trí như một thực thể độc lập khỏi cơ thể, trong khi Aristotle nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm và quan sát trong nhận thức (Russell, 2004).
2. Từ thế kỷ XIX trở về trước: Tiền đề cho sự hình thành khoa học
Thế kỷ XVII và XVIII chứng kiến sự trỗi dậy của tư duy duy lý và khoa học. René Descartes (1596-1650) đề xuất quan điểm nhị nguyên tâm – vật (dualism), chính thuyết này đã đặt nền móng cho việc nghiên cứu mối quan hệ giữa tâm trí và cơ thể (Descartes, 1641). Trong khi đó, John Locke (1632-1704) và David Hume (1711-1776) nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm trong việc hình thành nhận thức, góp phần để tâm lý học tiến gần hơn đến một khoa học dựa trên thực nghiệm.
3. Tâm lý học chính thức trở thành khoa học
Tâm lý học chính thức trở thành một khoa học độc lập vào cuối thế kỷ XIX với Wilhelm Wundt (1832-1920). Năm 1879, Wundt thành lập phòng thí nghiệm tâm lý học đầu tiên tại Đại học Leipzig, đánh dấu bước ngoặt trong việc chuyên nghiệp hoá ngành này (Schultz & Schultz, 2016). Wundt nhấn mạnh tâm lý học như một khoa học thực nghiệm với phương pháp quan sát hệ thống và phân tích cấu trúc tâm trí.
Song song đó, William James (1842-1910) phát triển trường phái chức năng, tập trung vào vai trò của quá trình tâm trí trong sự thích nghi đối với môi trường (James, 1890). Những nền tảng này đã mở đường cho sự phát triển của các trường phái tâm lý học hiện đại như phân tâm học, hành vi học và nhận thức học.
Tâm lý học đã trải qua một hành trình dài từ triết học đến khoa học thực nghiệm. Sự ra đời của phòng thí nghiệm tâm lý học vào thế kỷ XIX đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc chính thức hóa tâm lý học như một khoa học độc lập.
